Nazwa selenu, pierwiastka śladowego, pochodzi od greckiego -Selene - księżyc (w mitologii greckiej Selene była boginią uważana za personifikację księżyca). Selen odkryty został przez Berzeliusa w 1817r.
Uważany początkowo za pierwiastek toksyczny, awansował w latach 50 - tych XX wieku na listę niezbędnych składników mineralnych naszego pożywienia. A rok 1979 był rokiem selenu, gdyż świat nauki stwierdził, że selen posiada w organizmie znaczenie niemniej istotne od innych mikroelementów.

NIEZBĘDNY PIERWIASTEK
Selen jest niezbędnym dla człowieka pierwiastkiem śladowym, który ostatnio uznano za jeden z najważniejszych składników odżywczych w naszej diecie.
Selen nazywany jest pierwiastkiem życia, gdyż jego obecność w organizmie jest niezbędna do jego prawidłowego funkcjonowania. Chociaż początkowo uważano selen za substancję toksyczną obecnie - za wprost niezbędną a główna rola selenu, podobnie jak witaminy E związana jest z detoksykacją wolnych rodników oraz syntezy DNA ( kwasu dezoksyrybonukleinowego ), najważniejszego składnika chromosomów, zawierający chinformacją genetyczną i RNA ( kwasu rybonukleinowego ), biorącego udział w syntezie białka.
Zapotrzebowanie człowieka na selen zmienia się ze wzrostem masy ciała; płeć i wiek nie wpływają na wielkość zapotrzebowania na selen. Przyjmuje się wartość około 70 mcg selenu dla mężczyzn i 55mcg dla kobiet w całodziennej diecie .
Osoby aktywne fizycznie, sportowcy ( np. kulturyści ) potrzebują więcej selenu, ponieważ występuje u nich większe zużycie tlenu, a w konsekwencji masowe wytwarzanie rodników tlenowych. Powstają one w pracujących mięśniach z powodu intensywnego wysiłku fizycznego oraz stresu psychicznego .Wolne rodniki powstają w organizmie bez przerwy ale ich liczba wzrasta dodatkowo ze względu na wysiłek fizyczny.

SZCZEGÓLNE ZNACZENIE SELENU
Selen wchodzi w skład 20 enzymów, między innymi występuje w peroksydazie glutationowej, która spełnia główną rolę ochronną przed utlenianiem lipidów błon komórkowych. Sam w sobie selen jest nie tylko antyoksydantem ,jest również bardzo ważnym budulcem w procesie produkcji peroksydazy glutationowej - jednego z najważniejszych enzymów w naszym organizmie .Wykazano ,że aktywność peroksydazy glutationowej we krwi i tkankach jest liniowo zależna od stężenia selenu w organizmie.
Wspólnie z witaminą E chroni błony mitochronidalne i cytochromy przed oksydacją, przed wolnymi rodnikami, które powstają za sprawą tlenu.
Przy niedoborze peroksydazy glutationowej poziom wolnych rodników może wzrosnąć na tyle, że następuje uszkodzenie funkcji i struktury błony komórkowej, co prowadzić do rozpadu całej komórki, zniszczenia tkanki i przyspieszonego procesu starzenia się organizmu.
Stwierdzono, że właśnie wolne rodniki powodują ból mięśni, który może być odczuwalny nawet kilka dni po ciężkim ,intensywnym wysiłku. Przy dużej ilości wolnych rodników np .podczas intensywnego treningu wytrzymałościowego i braku odpowiednich mechanizmów obronnych może dojść do rozległych zniszczeń wielu komórek.
Należy wystrzegać się wolnych rodników, które są wyjątkowo destrukcyjne dla organizmu sportowca, obniżają wydolność, osłabiają cechy motoryczne, powodują długotrwałe utrzymywanie się po treningu bólu mięśni itp.
Wolne rodniki są to cząsteczki z jednym niesparowanym elektronem. Selen , znajdujący się w enzymie obronnym peroksydazy glutationowej jest dawcą, oddaje wolny elektron rodnikowi. Jest bardzo ważnym przeciwutleniaczem, który zmniejsza uszkodzenia w mięśniach oraz przyspiesza regenerację.

ŹRÓDŁA SELENU
Selen jest składnikiem organizmu ludzkiego . Występuje we wszystkich jego komórkach. Ciało ludzkie zawiera 12 -16mg selenu. Najwięcej znajduje się go w nerkach, trzustce, przysadce mózgowej, czerwonych ciałkach krwi i wątrobie. Jest wydalany wraz z potem i wydychanym powietrzem.
Selen występuje w naturze w glebie, a jego zawartość różni się w zależności od rejonu świata. Na obszarach ubogich w selen dodawany jest on do karmy dla zwierząt .
Zawartość tego pierwiastka w naszej żywności jest zmienna .Najlepszym źródłem selenu w pożywieniu są drożdże piekarskie oraz pszenica. Dobre jego źródło stanowią inne produkty zbożowe, jak owies ,ryż brązowy. Duży wpływ na zawartość w nich selenu ma jego ilość w glebie i wodzie.
W mięsie ssaków, rybach znajdują się umiarkowane ilości selenu .
Owoce i warzywa są ubogie w selen. Na uwagę zasługują ; czosnek ,cebula, brokuły.
Bogatym źródłem są orzechy brazylijskie, skorupiaki, tuńczyk.
Zawartość średnia selenu w mikrogramach ( mcg ) w 100 g produktu przedstawia się następująco : makrela wędzona -32, -wątróbka drobiowa -25, -chleb żytni razowy -18, -jajo kurze całe -16, -kurczak, tuszka -13, -mleko w proszku -12, -pieczarka świeża -7,5,- olej słonecznikowy -7, -cebula -2,5, -ser elementarer -6,5, -ziemniaki-3 -ostrygi-53 ,-małże -82,-orzechy brazylijskie -102, -brukselka, -8,- groch ( nasiona suche ) -22, -otręby pszenne -16.
Duże spożycie mięsa, pomimo umiarkowanej zawartości selenu, jest źródłem ok .40 % tego pierwiastka w diecie. Zalecana jest wołowina, szczególnie dla mężczyzn, gdyż przy niskim poziomie selenu mężczyźni narażeni są bardziej na raka prostaty.
Najważniejszym wrogiem selenu są węglowodany proste, słodkie wypieki, słodzone produkty zbożowe, produkty rafinowane itd.

PRZYSWAJALNOŚĆ
Stopień przyswajalności selenu jest różny zależnie od produktu i tak np. mięso i ryby mają przyswajalność znacznie mniejszą niż w przypadku selenu pochodzącego z produktów roślinnych, w których występuje pod postacią L-selenometioniny.
Bardzo istotną rzeczą jest forma jego występowania w produktach żywnościowych. W połączeniach organicznych ( selenocysteina,selenometionina ) jest on wchłaniany szybciej niż selen nieorganiczny występujący w postaci soli selenu.
Związki selenu wchłaniają się głównie z przewodu pokarmowego. Selen wchłonięty do organizmu początkowo wiązany jest w krwinkach czerwonych oraz przez albuminy i globuliny osocza a następnie transportowany do tkanek.

CHRONI I LECZY
Selen w znacznym stopniu wpływa na przemiany metaboliczne w ustroju człowieka. Dowiedziono, że chroni przed różnymi rodzajami raka oraz z innymi chorobami związanymi z wiekiem, jak: choroby serca,zapalenie stawów. Może przyczynić się do leczenia i zapobiegania schorzeniom związanym z brakiem odporności, takim, jak AIDS.
Według ostatnio przeprowadzonych badań naukowych w USA i w Chinach selen może okazać się szczególnie ważny w zapobieganiu rakowi płuc.
Jest potrzebny dla zdrowia układu odpornościowego, -wspomaga funkcje wątroby, -utrzymuje w dobrym stanie wzrok, skórę i włosy ,-chroni przed chorobami układu krążenia, -opóźnia proces starzenia,- wspomaga męską potencję i popęd seksualny, łagodzi niepokój.
Ma duże znaczenie dla optymalnego funkcjonowania tarczycy, -odgrywa istotną rolę w metabolizmie energii - zmniejsza toksyczne działanie metali ciężkich, np. kadmu, rtęci ,ołowiu, kobaltu.

SELEN MA WŁAŚCIWOŚCI NEUTRALIZOWANIA AFLATOKSYN
Aflatoksyny-to grupa związków organicznych, które są jednym z najważniejszych czynników kancerogennych. Nawet niewielkie ich stężenie może przyczynić się do powstawania nowotworów, głównie wątroby. Występują w pleśniach typu Aspergillus, które pojawiają się w spleśniałych produktach spożywczych, a także w mleku krów karmionych zapleśniałym sianem itp.
Selen ma zastosowanie lecznicze w różnych schorzeniach, jak np. zapalenie stawów, astma ,zaburzenia tarczycy ,dystrofia mięśni, zapalenie wątroby itp.
Selen chroni serce na różne sposoby; chroni arterie, zapobiega agregacji płytek krwi, które powodują zakrzepy, a w konsekwencji zawały i udary.

NIEDOBÓR LUB NADMIAR SELENU POWODUJE CHOROBY
Zbyt mała podaż selenu w diecie może przyczynić się do rozwoju chorób , określanych mianem metabolicznych chorób cywilizacyjnych, jak np. niedokrwienna choroba serca, cukrzyca, udar mózgu oraz niektóre postacie nowotworów.
Niedobór selenu może sprawić ,że łagodne wirusy mogą przekształcić się w złośliwe i aktywować mechanizmy ,które pozwalają im rozmnażać się i wywoływać choroby.
Objawy niedoboru selenu to : zaćma, zaburzenie wzrostu, zmniejszenie odporności, zapalenie mięśni, osłabienie płodności u mężczyzny, zmiany starcze, obniżona zdolność detoksykacji itp.
Dla wspomagania układu odpornościowego dawki selenu są wyższe i mogą wynosić nawet od 400-1000 mcg.
Przy zwiększonej podaży selenu w diecie lub w przypadku nadmiernej suplementacji może dochodzić do zatrucia tym pierwiastkiem.Jego nadmiar może spowodować zahamowanie między innymi syntezę białek w organizmie.
(Jeśli stężenie selenu w moczu przekracza 400mcg /l można stwierdzić zatrucie tym mikroelementem).
Pierwszymi objawami zatrucia selenem są : charakterystyczny czosnkowy zapach wydychanego powietrza, znużenie , ślinotok itp.
Gdy spożycie selenu jest bardzo duże może wystąpić ostra selenoza, która powoduje zapalenie wsierdzia lub mięśnia sercowego, degenerację mięśni gładkich układu pokarmowego itp.
Nadmierne spożycie selenu może powodować wypadanie włosów,próchnicę zębów, zmiany w paznokciach-łamliwość ,bladość i białe plamki a nawet utratę paznokci. Może wystąpić brak apetytu, drętwienie, i utrata czucia w dłoniach i stopach.
Stwierdzono, że maksymalne bezpieczne spożycie selenu przez osobę dorosłą nie może przekroczyć 450mcg/dobę ,co odpowiada 6 mcg selenu/kg masy ciała , natomiast dawka toksyczna to 700mcg/dobę.Przekroczenie dawki 1000mcg/dobę może być niebezpieczne.

W sporcie minerały są często w cieniu witamin, a tymczasem są one równie ważne ,a niedobór choćby jednego z nich, np., selenu powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu ustroju. Wzmożony wysiłek fizyczny wymaga , zatem dostarczenia zwiększonej ilości nie tylko makro ale również mikroelementów.
Źródło: Ś. Ziemlański ''Normy żywienia człowieka'', K.Oberbeil ''Minerały'' ,Ch.Scott-Moncrieff ''ABC witamin” ,K.Sullivan ''Witaminy i minerały'' ,J.Eksterowicz'' Zarys żywienia sportowców'' ,M. Kruszewski' ''Metody treningu i podstawy żywienia w sportach siłowych'', J. Carper''Stop starzeniu'', H.Gertig, J. Przysławski '' Bromatologia''.
Autor: Maria Szustakowska -Chojnacka, maj 2012 r.
Rej.578/ wspomaganie -12/ 2012.06.30/ JWIP.PL
Aktualizacja: 2012.07.27, godz. 17:35