Cytryna jest drzewem hybrydowym powstałym ze skrzyżowania limy z cytronem, znanym w starożytności owocem. Uważa się, że cytryna pochodzi z Chin lub Indii, mniej więcej sprzed 2500lat.Cytryna po raz pierwszy pojawiła się w Europie w XI wieku. Przywieźli ją do Hiszpanii Arabowie z Chin. W tym samym czasie została sprowadzona do północnej Afryki, a w 1493r Krzysztof Kolumb zawiózł ją na kontynent amerykański. W XVII i XVIII wieku uprawę cytryn zapoczątkowano w krajach o klimacie tropikalnym lub subtropikalnym. W Chinach europejskie cytryny nie są znane. Cenią tam odmianę zwaną cytryną Meyera. Ma ona ciemnopomarańczową skórkę i jest mniej kwaśna od europejskiej. Cytryna ma owalny kształt i jest uprawiana przede wszystkim dla soku, chociaż miąższ i skórka są także wykorzystywane. Największe plantacje cytryn znajdują się w USA, we Włoszech, w Hiszpanii, Indiach, Argentynie, Izraelu.

ZALECANA DLA AKTYWNYCH. Cytryna jest jednym z najważniejszych owoców stosowanych w naszych domach. Ilość substancji czynnych zawartych w cytrynie jest imponująca. Cytryna wśród cytrusów ma największą ilość witaminy C -50mg/100g produktu, gdy np. pomarańcza-49mg, a grejpfrut-40mg.
Witamina C jest bardzo ważna dla sportowca, gdyż jest niezbędna do wytworzenia kolagenu, białka budulcowego. Pobudza układ odpornościowy, zwiększa produkcję niektórych hormonów, łagodzi alergie itp.
Jej niedobór może pojawiać się na przedwiośniu lub zimą i objawia się obniżeniem sprawności fizycznej, bólami mięśni i stawów, krwawymi wybroczynami podskórnymi itp. Sportowcy po intensywnym treningu, który powoduje utratę płynów i ważnych dla prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych elektrolitów, sięgają po napój izotoniczny uzupełniający niedobory elektrolitów, mający w składzie sok z cytryny.( Domowy, schłodzony izotonik; -1l wody wysoko zmineralizowanej, 2 łyżki miodu, sok z 1 cytryny, szczypta soli). Izotonik to napój, którego stężenie jest takie samo, jak stężenie płynów w organizmie człowieka.

W owocach znajdują się inne witaminy, jak np. witaminy z grupy B, -kwas foliowy, witamina E, czy beta- karoten oraz dużo potasu, magnezu, wapnia itp.
Cytryna jest silnym antyoksydantem, unieszkodliwia agresywne cząsteczki tlenu, powstające przy stresie, spożyciu alkoholu, zbyt małej ilości snu itp. Szczególnie cenna jest biała warstwa pod skórką i błony dzielące owoc na segmenty, ponieważ zawierają dużo flawonoidów, wzmacniających działanie witaminy C. Cytryna jest niskokaloryczna, zasadotwórcza.

WALORY ODŻYWCZE. Miękisz cytryny zawiera około 90% wody, 6% kwasu cytrynowego, pektyny, bioflawonoidy, w tym witaminę P, zwaną rutyną, która wpływa na zatrzymywanie witaminy C w organizmie.Sok ze 100g cytryny zawiera 30mg witaminy C a sok + miąższ =70mg, czyli prawie dzienną dawkę tej witaminy potrzebną dorosłemu człowiekowi.
Więcej rutyny jest w skórce cytryny, dlatego nie należy jej odrzucać i do herbaty warto dodawać plasterki cytryny ze skórką( trzeba tylko starannie wymyć owoc)

ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH W 100G CYTRYNY . Kaloryczność; - 36kcal, -białko-0,8g, -tłuszcz-0,2g, - węglowodany-9,5g, –błonnik-0,3g, -składniki mineralne; -sód-5mg, wapń-40mg, - potas-125mg, fosfor -22mg, - żelazo -0,6mg, - magnez-9mg, - witaminy; -beta- karoten-3mcg, - witamina E-0,19mg-, B1, -0,19mg, B2-0,40mg-, C-50 mg.
Zawartość witaminy C jest duża, ale na rynku są dostępne inne owoce czy warzywa, które charakteryzują się wyższą zawartością tej witaminy, jak np. truskawki – 66mg, czarna porzeczka-182mg, papryka czerwona-144mg, natka pietruszki-aż 177mg.
Cytryna oprócz witaminy C, zawiera witaminy z grupy B, w tym kwas foliowy 11mcg, E, beta- karoten i ważne składniki mineralne, jak wapń, magnez, potas, fosfor, czy w mniejszych ilościach cynk, mangan, selen.
Ważne składniki cytryny to; limonen, -alfa-pień, beta- pinen, beta- myrcen, beta-kariofilen, geranial, nera l, linalol, kumaryna.
Cytryna zawiera duże ilości kwasu cytrynowego, który określa jej charakterystyczny smak, ale nie jest ona kwasotwórcza, a wręcz przeciwnie, zasadotwórcza i jest jednym z najbardziej zasadotwórczych owoców. Pomaga pozbyć się nadmiaru kwasu żołądkowego. Smak kwaśny spowodowany jest obecnością kwasów organicznych; kwasu cytrynowego, jabłkowego, które w organizmie człowieka ulegają spaleniu do wody i dwutlenku węgla.
Ze skóry cytryny, hodowanej w sposób organiczny, wyciskany jest na zimno, olejek cytrynowy, którego głównymi składnikami są; limonen, terpinen oraz sabinen. Olejek cytrynowy ma właściwości wzmacniające układ odpornościowy.

WALORY LECZNICZE. Naukowcy z Amerykańskiego Instytutu Onkologicznego zalecają spożywanie cytrusów( grejpfrutów, cytryn, pomarańczy, limet( limanów), gdyż zawierają one substancje przeciwrakowe, jakimi są; karotenoidy, flawonoidy, terpeny, limonoidy, kumaryny. Jedno z badań wykazało, że w cytrusach znajduje się 58 składników chemicznych o potencjalnym działaniu na choroby nowotworowe, czyli znacznie więcej niż w innych pokarmach.
Stwierdzono również, że ‘’cudowność cytrusów polega na tym, ze zawierają kilka rodzajów substancji roślinnych, które razem działają wielokrotnie silniej niż każda osobno’’. Cytrusy zawierają silny przeciwutleniacz- glutation, mający zdolność zapobiegania nowotworom, obecny w dużym stężeniu w cytrusach. Stwierdzono, że zawarte w cytrusach limonoidy niszczyły komórki rakowe nowotworowe jamy ustnej, skóry, płuc, piersi, żołądka i okrężnicy.
W XX wieku stwierdzono, że sok z cytryny działa przeciwutleniająco, zapobiega działaniu karcynogenów, spowalnia procesy starzenia, ma właściwości odkażające, rozpuszcza kamienie żółciowe. Aby wyglądać młodo, powinno się pić sok z jednej cytryny codziennie, a późną jesienią i wiosną należy pić sok profilaktycznie, aby zapobiec przeziębieniom i epidemii grypy.
Dzięki natomiast pektynom zawartym we włóknach miąższu, cytryna może przyczynić się do zmniejszenia stężenia cholesterolu, pomaga w problemach z krążeniem, działa pozytywnie w stwardnieniach ścian arteryjnych, więc warto jej dużo spożywać.
Cytryny zaczęto chętnie spożywać dzięki temu, że zapobiegały szkorbutowi, który był niegdyś plagą marynarzy żeglujących przez długie miesiące bez świeżych warzyw i owoców. Zawarta w cytrynach witamina C zapobiega tej chorobie, która jest spowodowana całkowitym brakiem witaminy C ( awitaminoza). Dlaczego tak się dzieje?. Otóż cytryna zawiera również witaminę P- rutynę, która chroni witaminę C przed szybkim utlenianiem. Gdyby nie rutyna, sama witamina C nie zapobiegłaby szkorbutowi.

Ponadto rutyna sprzyja działaniu adrenaliny, która znacznie podnosi wytrzymałość naczyń włosowatych ( krwionośnych) i przepuszczalność jonów wodorowych. Gdyby wystąpił w organizmie niedobór witaminy P, to witamina C, nie spełniłaby swej funkcji i wówczas powstałby nieżyt, a następnie wrzody, czy na końcu nowotwór jelita grubego.
Cytryna pomaga we wzmocnieniu naszej odporności na wszelkie infekcje, jest skutecznym środkiem przeciwko przeziębieniom i chorobom, chroni przed reumatoidalnym zapaleniem stawów, ułatwia wątrobie oczyszczanie z toksyn, wspomaga przyswajanie żelaza z pokarmów roślinnych. Tę zdolność zawdzięcza rozpuszczalnej w wodzie witaminie C.
Kwaśny smak cytryny, wynika z obecności kwasu cytrynowego, który mocno drażni czubki smakowe, natomiast obecność terpenów w cytrynie, pobudza wydzielanie śliny. Wraz z produkcją śliny wzrasta wydzielanie enzymów trawiennych, które mogą rozłożyć część węglowodanów. To wyjaśnia zdolności cytryny do pobudzania procesów trawiennych. Cytryna wspomaga pracę przewodu pokarmowego, likwiduje zgagi, nudności, leczy zaparcia, działa moczopędnie.
Tłoczony na zimno ze skórek owoców cytryny, olejek ma silne i długotrwałe działanie antyseptyczne, pomaga chronić przed pneumokokami, stafilokokami i innymi bakteriami. Dezynfekujące właściwości olejku rozpylonego w powietrzu zostały z powodzeniem wypróbowane w szpitalach w Anglii.
Lotny olejek chroni przed chorobami, którymi łatwo zarazić się w zatłoczonych miejscach. W okresie zimowym można chronić się przed infekcjami w domu, stosując olejek w lampie zapachowej. Skutecznie wzmocnimy nasz system odpornościowy. Płukanie jamy ustnej i gardła pomaga zwalczać stany zapalne.

REASUMUJĄC: cytryna, a właściwie jej sok ma działanie przeciw nowotworowe, stosowany jest;-Jako środek moczopędny przy kamicy nerkowej, - podnoszący odporność organizmu, - przy leczeniu przebarwień pigmentowych, - pomocny; w bólach reumatycznych, w bólach gardła, w chorobach błon śluzowych, -w oparzeniach słonecznych, -awitaminozie witaminy C, -w obniżaniu poziomu cholesterolu, -w nadkwasocie żołądka, - w zapaleniach jamy ustnej, - w leczeniu migreny, - w odmrożeniach - w krwawieniach z nosa, we wspomaganiu w walce z nadwagą, przyspieszaniu samooczyszczanie organizmu itp.
Zmieszany z oliwą z oliwek lub olejem migdałowym jest doskonałym lekiem na egzemę. Stosuje się zarówno zewnętrznie, jak wewnętrznie, natomiast olejek cytrynowy : poprawia pamięć, nasze samopoczucie, posiada właściwości przeciwdepresyjne, leczy stany nerwicowe, infekcje układu oddechowego, pobudza tworzenie się leukocytów, pomaga zwalczyć stany zapalne, zalecany przy egzemach, podrażnieniach skóry, ukąszeniach owadów, podnosi zdolność koncentracji itp.

INNE DZIAŁANIA. Cytryna ma zastosowanie w kosmetyce. Sok z cytryny stosowany jest do płukania włosów, usuwa przebarwienia skóry, rozjaśnia, oczyszcza skórę itp. Cytryna nadaje się nadaje się także do; - czyszczenia, między innymi plam z desek do krojenia, - przedmiotów z miedzi (połówka cytryny pokryta grubą solą usuwa śniedź) -chromowanych baterii kuchennych i łazienkowych, - srebrnej biżuterii, - usuwania rdzy z białej bielizny przez umieszczenie plasterka cytryny między dwoma warstwami materiału i przyłożeniu gorącego żelazka, - umieszczenia torebki z wysuszonymi skórkami z cytryny w szafie w celu odstraszania moli-. spryskania okolic okien i drzwi sokiem, aby zniechęcić mrówki do wejścia do mieszkania, itp.

WYBÓR I PRZECHOWYWANIE. Owoce cytrusowe są wszędzie niemal w każdym zakątku świata przez cały rok. O dojrzałości cytryn decyduje ich wielkość a nie kolor. Dojrzała cytryna powinna mieć 5,8cm średnicy zależnie od odmiany. Aby owoce miały odpowiedni kolor np. cytryny- żółty, pomarańcze- pomarańczowy poddawane są działaniu etylenu lub acetylenu, co sprawia, że po 12 godzinach zmieniają barwę. Owoce, które były gazowane, szybciej się psują. Aby zapobiec psuciu owoce owijane są przez producentów bibułką nasączoną dwufenylem, co zapobiega pleśnieniu. Dwufenyl ma nieprzyjemny zapach, który wsiąka w skórkę cytryny. Po usunięciu bibułki łatwo się ulatnia.
Cytryny należy wybierać o jaskrawożółtej barwie i gładkiej połyskującej skórce. W temperaturze pokojowej zachowują świeżość przez jeden- dwa tygodnie. W lodówce w plastikowej torebce można je przechowywać do sześciu tygodni.
Cytryny będą bardziej soczyste, jeśli leżą przez pewien czas na słońcu lub w ciepłym pomieszczeniu. Silnie rozgrzane cytryny nad ogniem lub w gorącej wodzie wydzielają podwójną ilość soku. Cytryny im są cięższe, tym więcej mają soku.

PRZYGOTOWANIE I PODAWANIE. Cytryny, jak podano powyżej, są spryskiwane środkami chemicznymi, powinny być dokładnie myte, najlepiej ciepłą wodą a nawet parzone wrzątkiem.
Cytryna stosowna jest w kuchniach całego świata do zakwaszania i nadawania smaku potrawom, a otarta skórka) po umyciu) dodawana jest do ciast.
Cytrynę wykorzystuje się do różnych celów:
-aby nie dopuścić do ciemnienia posiekanych czy pokrajanych warzyw, należy je skropić sokiem z cytryny,
-wszystkie ciasta i wypieki zyskują na smaku i aromacie, jeśli dodamy do nich skórkę z cytryny.
-plasterek cytryny lub kilka kropel soku dodane do smażenia mięsa poprawia jego smak.
-korzystniej dla zdrowia jest używać do potraw soku z cytryny niż octu.
-mięso ryb, szczególnie morskich, skropione sokiem z cytryny, traci specyficzny zapach,
-do lemoniady czy koktajli nie tylko wciska się sok z cytryny, ale na brzeg szklanki czy kieliszka nakłada się nacięty plasterek owocu,
-ozdobnie cięte kawałki cytryny służą do dekoracji wielu dań,
-białko jaja może szybciej się ubić, jeśli dodamy kilka kropli soku cytrynowego,
-ryż zachowa swą biel i nie rozgotuje się, jeśli dodamy kilka kropi soku itp.
Cytryna w kuchni ma szerokie zastosowanie. Jest dodatkiem do sporządzanych sosów, surówek, sałatek, przystawek, drugich dań, deserów( musy, sorbety). Bardzo popularna jest też zupa cytrynowa.
Startą skórkę używa się do farszów, ciast, kremów, deserów. Jest niezbędnym składnikiem napojów orzeźwiających, cocktaili, nalewki alkoholowej, napojów gorących np. herbaty.
W ostatnim okresie pojawił się pogląd, iż dodawanie do herbaty cytryny powoduje, ze napój ten zyskuje niepożądane właściwości.
Uzasadniano to zjawisko przenikaniem toksycznego glinu z suszu liści herbacianych do naparu. Okazało się, że pierwiastek ten, który w dużych stężeniach jest niekorzystny dla naszego organizmu, ale podawany w postaci herbaty jest słabo przyswajalny przez nasz organizm, więc nie jest groźny. Dodatek cytryny może spowodować powstawanie cytrynianu glinu a wtedy ten pierwiastek może stać się ’’potencjalnym zagrożeniem’’. Przeprowadzone w tym zakresie badania nie rozstrzygnęły definitywnie tego sporu. Nie ma dotąd badań, które wskazywałyby jednoznacznie, ze konsumpcja herbaty z cytryną ze względu na obecność glinu jest dla nas niebezpieczna.
A zatem nie trzeba rezygnować z herbaty, ale jak zawsze zachować umiar w jej spożyciu. ( Nie od razu należy podawać plastra cytryny do herbaty gorącej, gdyż wysoka temperatura niszczy witaminę C). Spokrewniona z cytryną mała zielona limonka, czy pomarańcza, ma podobne właściwości.
Już w III wieku przed naszą erą Rzymianie wierzyli, że cytryny są antidotum na wszystkie zatrucia. Sok z cytryny był długo reklamowany, jako środek moczopędny, napotny. W Indiach pije się rano wodę z sokiem cytrynowym i miodem. Tradycyjnym lekarstwem na przeziębienia jest napój z soku cytryny i łyżki miodu rozpuszczonego w gorącej wodzie.
Cytryna jest niezastąpiona w codziennej diecie. Ma olbrzymie walory odżywcze i lecznicze. Nie można jej zastąpić innym produktem, czy wyeliminować. Trzeba ją polubić, mimo kwaśnego smaku, bo daje nam zdrowie i jest niezastąpiona na każdym etapie naszego życia. Polecana dla młodzieży, osobom dorosłym, starszym, sportowcom.
Autor: Maria Szustakowska - Chojnacka
Rej. 872./DIETETYKA -44/2017.04.23/JWIP.PL