Czasopisma sportowe (w tym kulturystyczne) i reklamy telewizyjne dość często straszą nas zakwaszeniem organizmu i jego tragicznymi skutkami. Ponieważ zawodowo zajmuję się zagadnieniami równowagi kwasowo-zasadowej (RKZ) i jej zaburzeniami Pan Jan Włodarek poprosił mnie o wyjaśnienie tej kwestii na JWIP.PL.
Spróbuję więc krótko i w miarę przejrzyście zmierzyć się z tymi głoszonymi strachami i wyjaśnić, uwzględniając fakt , że nie można rozmawiać o RKZ bez przygotowania podstawy, czyli gruntu do ewentualnej dyskusji.
Zacznijmy więc, od początku:

1. Czy rzeczywiście zakwaszenie organizmu jest groźne?
Z całą pewnością tak, ponieważ wszystkie reakcje biochemiczne w organizmie, również te na poziomie komórkowym, czyli: rozpuszczanie tlenu we krwi, działanie enzymów trawiennych hormonów i witamin, detoksykacja, a zwłaszcza oddychanie komórkowe wymagają stałego środowiska, czyli tak zwanego obojętnego pH, które wynosi około 7,45. W przypadku, gdy to środowisko przesuwa się w kierunku kwaśnym lub zasadowym organizm powoli ,,wyłącza’’ reakcje biochemiczne, zaczynając oczywiście od tych mniej istotnych, na końcu upośledzeniu ulega oddychanie komórkowe, co oznacza śmierć komórki, a w skali makro śmierć organizmu. Głównym źródłem nieporozumień jest bezmyślne powtarzanie.

2.Czy rodzaj diety i aktywność fizyczna wpływają na zakwaszenie organizmu i są w stanie wywołać zaburzenia RKZ o charakterze systemowym ?
Z całą pewnością nie. Głównym źródłem nieporozumień jest bezmyślne powtarzanie cytatu z jedynego powszechnie znanego podręcznika dotyczącego RKZ ,, Głównym źródłem jonów H+ (czyli kwasu) w naszym ustroju są produkty przemian związków zawierających siarkę i fosfor. Utlenianie ich prowadzi do powstawania kwasu siarkowego i fosforowego…. Katabolizm białkowy będący głównym źródłem siarki nie zawsze jest podstawową przyczyną zakwaszania ustroju. Może nią być również kwas mlekowy, beta-hydroksy-masłowy lub acetooctowy, powstający w warunkach niecałkowitego spalania się węglowodanów lub tłuszczów.’’ Ciekawe, że następne zdanie tego autora brzmi :,, Pomimo zakwaszenia ustroju w warunkach fizjologicznych pH płynów ustrojowych zmienia się tylko w wąskich granicach…’’. I dalej: ,, wobec nieustannie zachodzącego wytwarzania jonów wodorowych, które występuje nawet w diecie bezbiałkowej i bezfosforanowej …’’ Innymi słowy autor podaje, że spożywanie białek i wysiłek fizyczny powoduje zakwaszenie ustroju, tylko nie wie dlaczego organizm jednak się nie zakwasza i jest w stanie funkcjonować, tajemnicą jest również to dlaczego mimo braku białka i fosforu (przypominam, że wyżej te dwa związki były podane jako główne źródło kwasu). Powtarzają to wszyscy gazetowi ,,naukowcy’’, a za nimi instruktorzy w siłowni wyjaśniając po swojemu tę cudowną właściwość organizmu, który zakwaszając się jednak się nie zakwasza. Ciekawe, że w ten sposób nie wypowiadają się lekarze i biochemicy, wiedząc, że wiedza ta ma z górą 60 lat. Oczywiście w artykułach medycznych takie bzdury się już nie pojawiają.

3. Dlaczego zatem rodzaj diety i aktywność fizyczna nie wpływają na zakwaszenie organizmu i nie wywołują zaburzeń RKZ ?
Aby to wyjaśnić musze zabrać czytelników na maleńką wycieczkę w świat biochemii i chemii klinicznej. Opisując równowagę kwasowo-zasadową (RKZ) organizmów żywych korzysta się z teorii Brönsteda, w myśl której kwasem jest substancja, która oddaje jony H+, czyli jest dostawcą protonów, natomiast zasada przyłącza jony H+, czyli jest ich biorcą. W praktyce przyjmuje się wyrażanie koncentracji jonów H+ ujemnym logarytmem ich stężenia, oznaczanego symbolem pH. W roztworze obojętnym stężenie jonów wodorowych jest równe 7, pH mniejsze niż 7 oznacza roztwory kwaśne, a większe niż 7 zasadowe. W utrzymaniu stałego pH w organizmie biorą udział układy buforowe krwi i tkanek, które charakteryzują się tym, że dodanie do nich kwasu lub zasady tylko w niewielkim stopniu zmienia ich pH, czyli mają zdolność zarówno do wiązania jak i oddawania jonów wodorowych. Taki warunek spełniają roztwory, które zawierają słaby kwas i jego anion lub słabą zasadę i jej kation. W organizmach ssaków są cztery zasadnicze układy buforowe: kwas węglowy –wodorowęglany, fosforan jednozasadowy-fosforan dwuzasadowy, oraz bufory białczanowy i hemoglobinianowy. Podstawowym układem determinującym pH osocza jest układ kwasu węglowego i wodorowęglanów, co wynika z łatwości w usuwaniu przez płuca CO2 - produktu odwodnienia kwasu węglowego. Z tego powodu zaburzenia w funkcjonowaniu tego bufora i jego składowych są przyczyną zaburzeń RKZ o charakterze systemowym – kwasic i zasadowic. Pozostałe bufory, zwłaszcza białczanowy i fosforanowy, mają znaczenie głównie wewnątrzkomórkowe.

Klasycznie RKZ opisuje się równaniem Hendersona-Hasselbacha (HH), gdzie pH krwi jest wypadkową składowej metabolicznej wyrażonej przez stężenie wodorowęglanów (HCO3-) i oddechowej czyli prężności/ciśnienia cząstkowego dwutlenku węgla (pCO2), będącego bezwodnikiem kwasu węglowego:

pH = [ HCO3¯ ]
pCO2x 0,226

Zmiany pH krwi wywołane pierwotnym zwiększeniem lub zmniejszeniem pCO2 nazywamy odpowiednio kwasicami lub zasadowicami oddechowymi. Ustrój, w przypadku kwasicy oddechowej, dążąc do normalizacji pH stymuluje nerki do syntezy i wychwytu z moczu HCO3-, co zwiększa stężenie tych jonów w surowicy krwi. W przypadku wyrównywania zasadowicy oddechowej nerki zwiększają wydalanie HCO3- Kwasica lub zasadowica metaboliczna charakteryzuje się pierwotnym spadkiem lub wzrostem stężenia HCO3- we krwi.
Oprócz równania HH, RKZ organizmu opisuje również, uznawany za bardziej nowoczesny: model Stewarta, który zakłada, że głównym źródłem jonów H+, czyli kwasu w organizmie ssaka jest woda, czyli, w praktyce jest ono nieograniczone, gdyż woda dysocjuje w sposób ciągły. Według tej teorii role buforów pełnią białka osocza krwi (głównie albuminy) i fosforany. Chyba nie ma tu sensu rozważać, który z modeli opisujących RKZ jest bardziej precyzyjny, ważne, że niezależnie, którą regulację RKZ uważamy za właściwą, gdyż wnioski nasuwają się same.

1. Jeśli przyjmiemy model klasyczny to: jeśli organizm ma zdrowe płuca i nerki to nie może dojść do jego zakwaszania, ponieważ wyłącznie te narządy odpowiadają za regulacje RKZ- płuca wydychają kwas, nerki produkują zasady
2. Według modelu Stewarta białka i fosforany są wręcz idealnymi substancjami wyrównującymi zaburzenia RKZ
3. Diagnostyka zaburzeń RKZ może opierać się tylko na badaniu pH krwi tętniczej i oznaczaniu w niej stężenia HCO3 i pCO2, według modelu klasycznego lub oznaczeniu w krwi żylnej Na, Cl, albumin i P według modelu Stewarta.
4. Niezależnie od przyjętego modelu kwas mlekowy pojawiający się w mięśniach nie ma absolutnie żadnego znaczenia.

Zatem, powyższe wynika z aktualnej wiedzy naukowej na temat RKZ i jej zaburzeń i za to biorę pełną odpowiedzialność, natomiast to czy w świetle przedstawionych faktów sensowne jest przyjmowanie cudownych suplementów pozostawiam szanownym Czytelnikom.
Autor: dr hab. Piotr Sławuta. Wrocław, maj 2017 r.

JWIP.PL. Piotr Sławuta jest pracownikiem naukowym Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu i lekarzem weterynarii, specjalistą chorób psów i kotów. Prowadzi zajęcia z chorób wewnętrznych zwierząt oraz zajęcia praktyczne. Jest ponadto wykładowcą m.in. w zakresie zagadnień związanych z zaburzeniami gospodarkami wodno elektrolitowej i równowagi kwasowo - zasadowej na studiach podyplomowych. Jest autorem kilkudziesięciu publikacji naukowych.
Od kilkunastu lat rekreacyjnie uprawia sporty siłowe, walki i regularnie biega.

Rej.875./ MEDYCYNA -63/2017.05.30/JWIP.PL