Prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego jest u sportowców bardzo istotne. Układ pokarmowy odgrywa zasadniczą rolę w dostarczaniu, energii, płynów, elektrolitów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu podczas wysiłku fizycznego. Gdy występują dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego mogą one upośledzać wydolność fizyczną sportowców i wpływać negatywnie na uzyskiwane wyniki sportowe. Stwierdza się, że co drugi zawodnik przynajmniej raz w swojej karierze sportowej doświadczył dolegliwości żołądkowo - jelitowych.

Pułap tlenowy
Wysiłek fizyczny ma wpływ na funkcjonowanie przewodu pokarmowego, gdy jak udowodniono, aktualne zużycie tlenu przekracza 70 % pułapu tlenowego. Zgodnie z definicją -- pułap tlenowy oznacza maksymalną ilość tlenu, jaką może pobrać organizm w czasie minuty .Wartość pułapu tlenowego określa wydolność tlenową, która oznacza zdolność do długotrwałego wysiłku o umiarkowanym nasileniu z zachowaniem ciągłości metabolizmu tlenowego.
Pułap tlenowy - to najpopularniejszy wskaźnik wydolności fizycznej, szczególnie tlenowej - to maksymalna ilość tlenu, jaką ustrój może pochłonąć w jednostce czasu. Określa się jako V02max ( maksymalny pobór tlenu ) w litrach / min lub ml / kg masy ciała /min .
Wielkość pułapu tlenowego jest uwarunkowana sprawnością narządów i mechanizmów zaangażowanych w dostarczanie tlenu do tkanek itd.
Maksymalny pobór tlenu ma różne wartości u różnych osób. U osób dorosłych waha się od 15 - 85 ml / kg / min – średnio u osób zdrowych ,niewytrenowanych – 45 - 55 ml / kg / min .Najwyższe wartości obserwuje się u wytrenowanych sporowców .Osoby z wyższym pułapem tlenowym lepiej tolerują wysiłek fizyczny .Im więcej tlenu może przyjąć organizm, tym lepiej pracują mięśnie.
Przekroczenie 70 % pułapu tlenowego może wystąpić u wytrenowanych sportowców i może spowodować dysfunkcję przewodu pokarmowego a także występowanie niektórych chorób. Przy zbyt wyczerpującej aktywności fizycznej, niekorzystne efekty mogą wystąpić po zakończeniu treningu czy zawodów. Mogą pojawiać się następujące choroby układu pokarmowego ,jak: - napięcia mięśnia zwieracza dolnego przełyku, ( refluks, wymioty ), opróżnienie z treści żołądkowej żołądka, ryzyko choroby wrzodowej dwunastnicy i krwawienie, ryzyko nowotworu jelita grubego, ryzyko uchyłków jelita grubego itp.

Ryfluks
Gdy treść żołądka zawierająca kwas solny cofa się do przełyku, powodując podrażnienie i uszkodzenie błony śluzowej, mamy do czynienia z refluksem żołądkowo- przełykowym.
Refluks żołądkowo- przełykowy ( RŻP ) dotyka około 60 % sportowców. Najczęściej występuje u biegaczy, kolarzy. Przyczyną refluksu jest zmniejszenie się pod wpływem wysiłku fizycznego napięcia mięśnia zwieracza dolnego przełyku. Cofanie się kwaśnej treści z żołądka do przełyku nie zawsze wywołuje dyskomfort w czasie wysiłku. Jednak nie należy lekceważyć tego problemu, ponieważ refluks powoduje wyraźne obniżenie osiągnięć u sportowców. Jest to zależne od czasu trwania i intensywności wysiłku. Stwierdzono, że najczęściej pojawia się podczas wysiłku siłowego ( wstrzymanie oddechu, stosowanie kulturystycznych pasów ściągających itp.)
W leczeniu choroby refluksowej stosuje się profilaktycznie leki blokujące receptory histaminowe typu H. ( dostępne na naszym rynku: cymetydyna, ranitydyna, famotydyna).
Aby zapobiec refluksowi należy zaniechać spożywania posiłków bezpośrednio przed wysiłkiem, szczególnie bogatych w białko, błonnik pokarmowy czy tłuszcze jak również takich, jak: sok pomarańczowy, kofeina ( w dużych ilościach ) bogatych w sól, alkohol. Aby przeciwdziałać RŻP należy żuć gumę, czy ssać cukierki .
Żucie gumy czy ssanie cukierków powodują wytwarzanie większej ilości śliny, co prowadzi do częstego przełykania i sprawia, że do żołądka trafia więcej powietrza.
W czasie wysiłku fizycznego o dużej intensywności ( powyżej 70 % pułapu tlenowego ) obserwuje się opóźnienie w opróżnianiu się żołądka z treści pokarmowej. Zjawisko to spowodowane jest zwiększeniem się aktywności układu wspólczulnego i poziomu katecholamin.

Układ współczulny, czyli sympatyczny ( pobudzający ) - to część autonomicznego układu nerwowego ,który powoduje reakcje niezależne od naszej woli, jak np. wydzielanie soku żołądkowego, ruchy perystaltyczne jelit. Katecholaminy- to hormony wydzielane przez część rdzeniową nadnerczy .
Po bardzo intensywnych wysiłkach fizycznych opóźnienie w opróżnianiu się żołądka, jak również obniżenie napięcia mięśnia zwieracza dolnego przełyku może być przyczyną wymiotów.
Jak stwierdzono, na podstawie doświadczeń klinicznych- wysiłek fizyczny nie wpływa na szybkość pasażu jelitowego niezależnie od populacji, płci wieku i stopnia wytrenowania.

Krwawienie
Intensywny wysiłek fizyczny może powodować krwawienia z przewodu pokarmowego. Zjawisko to występuje u biegaczy, maratończyków, rzadko u kolarzy, często u sportowców osiągających dobre wyniki, co wskazuje na większy stopień wytrenowania.
Przyczyny krwawienia z przewodu pokarmowego nie są dokładnie wyjaśnione .Przypuszcza się, że to zjawisko związane jest ze zmniejszeniem się przepływu krwi przez obszar trzewnej, co ma związek z odwodnieniem i wzrostem temperatury wewnętrznej ciała. Wtedy jelita są narażone na niedokrwienie i w jego następstwie pojawiają się zmiany powodujące krwawienie.
Stwierdza się, że to nie jest jedyna przyczyna, prawdopodobnie są jeszcze inne czynniki, które odpowiadają za krwawienia z przewodu pokarmowego. Nie we wszystkich dyscyplinach sportowych występują krwawienia u zawodników, np. u kolarzy nie występuje prawie wcale.
Regularne uprawianie ćwiczeń fizycznych o niewielkim natężeniu może zmniejszać ryzyko krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego.

Biegunka – bóle brzucha
Sportowcy skarzą się na biegunki występujące naprzemiennie z zaparciami, bóle brzucha o charakterze kolki. Przyczyną bólów o charakterze kolki, występujących podczas dużych wysiłków fizycznych, jest rozciąganie jelita grubego przez gazy jelitowe nadmiernie nagromadzone w obrębie zgięcia wątrobowego i śledzionowego na skutek zaburzeń pasażu treści i gazów jelitowych.
Silnie wyprostowana pozycja klatki piersiowej sprzyja kolce jak również wstrząsy doznawane podczas biegania lub jazdy konnej .(nie dotyczy to kolarzy ). Ryzyko wystąpienia kolki jest 13 razy mniejsze u kolarzy niż u innych sportowców, ponieważ klatka piersiowa jest pochylona do przodu. Dlatego, gdy pojawia się kolka, należy przyjąć taką właśnie postawę.
Kolka występuje we wszystkich dyscyplinach I na wszystkich poziomach zaawansowania. Im częściej sportowiec trenuje, tym bardziej spada jej ryzyko. Zmniejsza się również z wiekiem.

Kolce sprzyjają także problemy z kręgosłupem oraz spożycie posiłku przed wysiłkiem i picie płynów .Picie wody podczas wysiłku zwiększa ryzyko pojawienia się kolki, jak również napojów bogatych w cukry, szczególnie, gdy zawierają one ponad 10 % węglowodanów. Zatem zaleca się napoje o niskiej zawartości węglowodanów. Podczas wysiłku lepiej jest pić mniej a częściej niż dużo i nieregularnie. Należy wybierać napoje izotoniczne lub hipotoniczne .
Gdy pojawi się kłujący ból, ulgę przynoszą skłony w przód, napinanie mięśni brzucha, głębokie wdechy jak również stosowanie szerokiego pasa zapinanego na rzepy. W chwili pojawienia się bólu w boku, należy bardziej zacisnąć pas a potem go poluzować.

Inne dolegliwości
W czasie wysiłku fizycznego często występuje suchość w ustach, w wyniku zmniejszenia napływu śliny do ust. Przełykanie niewielkiej ilości pozostałej w ustach śliny jest utrudnione, co powoduje zaburzenie rytmu oddechu, czego konsekwencją jest spadek wydolności fizycznej.
Suchość jamy ustnej wywołują różne czynniki, jak: stres, oddychanie ustami ( wysychanie śluzówki), podniesienie kwasowości śliny ( brak neutralnego pH ), znaczne odwodnienie itp. ( pH -potencjał wodoru jest miarą kwasowości lub zasadowości roztworu).
Jak zapobiec suchości w ustach ? - żuć gumę, która wzmaga wydzielanie śliny i pomaga się zrelaksować, regularnie spożywać napoje przed wysiłkiem i w trakcie, Najlepiej pić wodę, gdyż woda ma pH około 7 ( obojętne ) zbliżone do tego, które występuje w jamie ustnej.
Na podstawie badań klinicznych stwierdzono, że umiarkowany i intensywny wysiłek fizyczny obniża znacznie ryzyko zachorowania na chorobę wrzodową dwunastnicy, co wyjaśnia się zmniejszeniem wydzielania kwasów żołądkowych oraz usprawnieniem funkcjonowania układu odpornościowego.
Umiarkowany wysiłek fizyczny o charakterze rekreacyjnym zmniejsza nawet o połowę ryzyko zachorowania na nowotwór jelita grubego itp.

Źródło: - ‘’Zarys fizjologii wysiłku fizycznego” - ‘‘Medycyna sportowa’’, - ”Suplementy żywnościowe dla sportowców’’ - ‘’Nie musisz chorować’’.
Autor: Maria Szustakowka-Chojnacka – Czł. Zespołu JWIP.PL
Rej.480./Medycyna - 41/ 2012.02. 12/ JWIP.PL
Aktualizacja: 2012.03.13. Godz.16:12